Op 11 mei 2025 vond een bijzondere toneelvoorstelling plaats in Hooghalen. Margreet Riemersma schreef een impressie.
Twee uur lang geboeid en ademloos luisteren naar “De Bezoeker”. Dat gebeurde in de voorstelling waarin Jan Roelofs (Freud), Ton Koster (de bezoeker), Crista Verkaik (Anna, de dochter van Freud) en Koos Wielaert (Gestapo) op sublieme wijze de hoofdrollen vertolkten.
Het is een voorstelling die aansluit op een actueel thema van het HV: polarisatie en verbinding. Oordelen over andere mensen vliegen ons om de oren en het wij-zij denken lijkt alsmaar toe nemen. Maar is het wel waar dat we steeds meer tegenover elkaar komen te staan? En hoe kan je hier zelf mee omgaan? In dit toneelstuk gaat het om twee mannen die tegenover elkaar staan maar die beiden lijden. Kan Freud (een overtuigd atheïst) bekeerd worden? Is de bezoeker een bedrieger? Of wordt er geluisterd naar elkaars mening?
De voorstelling laat zien dat je – ondanks de tegenstellingen – met elkaar in gesprek kunt blijven en dat op sommige vragen gewoon geen antwoord mogelijk is.
Sigmund Freud krijgt in 1938 in Wenen onverwachts bezoek van een onbekende die zich voordoet als God. Hij verschijnt plotseling nadat een Gestapo-commandant net het toneel heeft verlaten. Freud zit in een dip omdat de Gestapo net zijn dochter Anna heeft opgepakt. Ze ageerde teveel tegen de nazi’s. De nazi’s staan de familie Freud uiteindelijk wel toe dat ze Oostenrijk verlaten en hun familie naar Londen achternareizen, op voorwaarde dat Freud een document ondertekent dat de nazi’s geen kwaad in de zin hebben en hem goed behandeld hebben. Freud, zelf van Joodse afkomst, twijfelt of hij dat moet doen.
En dan stapt een onbekende bezoeker door het raam naar binnen. Wie is deze bezoeker? Is hij een patiënt die behandeld moet worden? Is hij misschien Walter Oberseit, iemand die uit een psychiatrische instelling is gevlucht en die door de nazi’s gezocht wordt? Of is hij God? Is hij Freuds alter ego? De bezoeker kan namelijk voorspellen en hij kent Freuds jeugddromen. Ook weet hij dat Freud bezig is met een boek “Mozes en het monotheïsme”.
Wil de bezoeker Freud soms bekeren?
Freud wil de bezoeker eigenlijk helemaal niet behandelen en de bezoeker wil niet behandeld worden, maar de beide mannen voeren vervolgens een boeiende discussie over levensvragen, over het geloof, over de politiek en de wereld waarin zij leven.
Het is moeilijk om de dialogen van de voorstelling samen te vatten want er worden continue dingen gezegd waar je langer over na kunt denken, zoals:
- de bezoeker zegt: “Denkt u dat het leuk is om God te zijn? Begrijp je wat dat betekent, God te zijn? Het is de enige gevangenis, waaruit je niet kan ontsnappen”. Met de hand op het hart van Freud zegt de bezoeker: “Ik zat daar. Ik ben altijd daar geweest, verborgen. En jij hebt mij nooit gevonden; en jij hebt me nooit verloren. Ik was er altijd”.
- Freud: “Walter Oberseit, u bent een bedrieger, maar u wordt overtroffen door God: die bedriegt beter”. En: “Ik kan u niet genezen. Moet ik één mens genezen terwijl de hele wereld krankzinnig is geworden”?
- Freud geeft toe dat hij soms zachtjes God prevelt omdat hij misschien kracht kan geven in het lijden. Hij zegt: “Het beest in mij wil geloven; niet de geest”. En: “Geloof wordt gevoed door geloven; niet door bewijzen”.
- De bezoeker: “De mens wil meester zijn over de natuur, de materie, de politiek, het leven, het lichaam en over de moraal. Maar nu telt alleen: geld is God en dat is het enige wat overblijft”.
De voorstelling eindigt met de woorden: “Het is de liefde; het is de muziek van Mozart om je in de mens te doen geloven. Alleen jijzelf had je kunnen bekeren. Van nu af aan weet je dat het leven een mysterie is”.
Eric Emmanuel Schmitt schreef dit toneelstuk in jaren ’80 van de vorige eeuw, maar de thematiek is nog steeds uitermate actueel. Welke conclusie kan er nu precies uit de voorstelling worden getrokken? Dat is uiteindelijk aan de kijker. De meerlagigheid van de voorstelling nodigt uit tot nadenken en tot het nog eens doorlezen van de tekst. Of, zoals een HV-lid na afloop zei: “Proost op de verwarring”.
Theaterwerkplaats: “Het Hek”
Theatervoorstelling: “De Bezoeker”
Toneelspelers: Jan Roelofs, Ton Koster, Crista Verkaik, Koos Wielaert
Regie: Leny Hamminga
Decor: Anne Zijlstra
Licht en geluid: Jasper Doorten
Het verslag is als PDF te lezen: De bezoeker